|
|
| |
|
|
|
| |
|
|
Ono što je u policijskim dosijeima o stravičnim posleratnim godinama "crvenog terora" do ovih dana ostalo većinom skriveno od javnosti, osvetljava i ukazuje vredna pažnje knjiga profesora, književnika i naučnog saradnika lista Politika u penziji Koste Dimitrijevića simboličnog naslova "Bez suda i presude".
Poznati pisac niza životopisa velikana i autobiografsko-memoarske proze Kosta Dimitrijević ovom značajnom pripovedačkom zbirkom proslavlja pola veka svog književnog rada, tokom kojeg je od grada Beograda i republike Srbije dobitnik najviših priznanja "za trajni doprinos kulturi", ali je istovremeno, ranijih godina zbog svoje uporne borbe za istinu i pravdu i "srpsku slavu i veličinu" od izvesnih zlonamernih vlastodržaca doživeo teške progone, neistinite optužbe i sudska gonjenja.
U knjizi "neosimbolističkih pripovedaka" naslovljenom "Bez suda i presude", kao i predhodnim ("Beograđanka", "Sedam priča o Beogradu") prevedenim u Francuskoj i Poljskoj , pohvalno ocenjenih od kritičara, Kosta Dimitrijević uzbudljivo svedoči gorke istine o tragičnom "smutnom vremenu" 1944/45 godine komunističko-boljševičkih progona u dobu za koje istaknuti dramski pisac Dušan Kovačević tačno piše da "nije bilo oslobođenje, nego samo smena okupatorske vlasti".
Dok u prvom delu pisac iznosi obračun sa rugobnom stvarnošću ukazujući na teške psihičke traume izazvane najpre nemačkim (194l) a potom "savezničkim" anglo-američkim bombardovanjem (1944) da bi samozvanog maršala Tita i njegove generale optužio za stradanje preko 30.000 cveta srpske mladeži na Sremskom frontu, poslednju pripovetku u pomenutom ciklusu posvećuje svojoj preskočenoj i poniženoj generaciji ukazujući na tragičnu sudbinu prijatelja – neosimboliste, "princa srpskih pesnika" Branka Miljkovića o čemu mnogo više svedoči njegov roman "Ubijeni pesnik" (2003).
Drugi deo zbirke "Bez suda i presude" verno i uzbudljivo opisuje užas oznaških čistki po unapred dostavljenim Brozovim spiskovima za brzu likvidaciju poznatih Beograđana - pretežno intelektualaca kao i uglednih seoskih domaćina označenih kao ideološki protivnici nove totalitarne vlasti da bi "oslobodioci" nesmetano sproveli dalji teror konfiskacijom "neprijateljske" imovine, takoreći preko noći, useljavajući se u dedinjske vile i dokopavši se svih mogućih blagodeti na nezakonit način.
U pripoveci "Slučaj gospodina Vladislava Ribnikara", pisac ukazuje na denuncijacije direktora lista Politike nazvanog "salonski komunista" koji je odmah posle rata prijavljivao svoje najbliže saradnike, poput diplomatskog urednika Lole Dimitrijevića, porodičnog kuma-glavnog urednika Jovana Joce Tanovića i ostalih. Oglušio se Ribnikar svojim klevetama, upravo na ljude iz najbližeg okruženja, koji su ga sa najviđenijim Beograđanima svojom pismenom garancijom "da nije komunista ni mason" spasli iz banjičkog logora smrti dok su time svoj život stavili na kocku. Iako je, recimo, znao, koliko je gospodin Lola učinio za njegovo spasenje da bi potom bio zatočen i od strane Gestapoa, začudo Ribnikar nije mu kasnije pomogao kao ni kumu Tanoviću, kada su po "oslobođenju" bili u životnog opasnosti zatočeni od Ozne. Tako je nosilac Karađorđeve zvezde i niza odlikovanja Tanović, koji je decenijama mnogo činio za ugled lista Politike, završio na gubilištu dok je gospodin Lola imao sreće da ostane u životu prolazeći sav užasni oznaški pakao zahvaljujući kolegi i prijatelju-isledniku Bori Neškoviću. Kasnije, imajući puno poverenja u svojeg mlađeg kolegu, pisca ove knjige, gospodin Lola poverio je svoju dramatičnu životnu ispovest o strahovitim torturama u zatvorima Ozne kao i celokupnu svoju ličnu dokumentaciju na osnovu koje je autor ostvario antologijsku priču o progonima nedužnih. A njenu istinitost potvrdio je i piščev razgovor sa ranijim majorom Ozne, nekadašnjim islednikom Borom Neškovićem, kasnijim advokatom.
Poput predhodne i pripovetka „Bez suda i presude-Ubistvo slikara Branka Popovića“, nastala je na osnovu kazivanja njegovog srednjeg sina -advokata Prijezde kao i obimne dokumentacije. O tom značajnom srpskom intelektualcu, rektoru i profesoru Beogradskog univerziteta, arhitekti, vrhunskom likovnom umetniku i kritičaru, potpukovniku po činu-učesniku oslobodilačkih ratova Srbije 1912-1918, odlikovanog za hrabrost najvećim našim i stranim odlikovanjima (Beli orao sa mačevima, francuski Ratni krst sa palmom, Legija časti...), pisac je napisao najpotresnije, tragične stranice o stradalništvu 1944/1945 godine nekoliko desetina hiljada ljudi u Beogradu kao i preko stotinu hiljada pobijenih bez suda i presude po Srbiji. Iznoseći u toj pripoveci, kratkom romanu, sve bitne pojedinosti o burnom životu, značajnom delu i haotičnom, mukotrpnom životu svog glavnog junaka, Dimitrijević je uspeo da izvanredno dočara veliku srpsku dramu od pre šezdesetšest godina. Poseban, tragičan akcenat Dimitrijević je postigao uspešnim prikazom kako su odmah posle rata, kao i tokom okupacije, izvesni nedolični Srbi bez ikakvog morala i karaktera, izdavali svoje komšije, prijatelje i konkurente. Zgađen na sve pomenuto tadašnji glavni islednik-major Višnjić, jednom od takvih denuncijanata, čiji su iskazi ljude odvodili pravo k streljačkom stroju, opalio je nekoliko šamara i isterao iz kancelarije.
Nažalost, Branko Popović nije imao takvog islednika, dok mu je jedan od denuncijanata bio mlađi prijatelj, partizanski slikar Đorđe Andrejević Kun, koga je ranije uvek pomagao da bi mu ovaj za svako dobro posle rata vratio krajnje zlim postupkom: on se potom sa porodicom uselio u Popovićev stan i prisvojio njegov atelje. A čak je gostima, poznatim beogradskim slikarima, nazdravljao podižući kristalne čaše iz servisa porodice Popović koja je, po presudi, bila odmah izbačena iz stana u Knez Mihailovoj ulici obrevši se na ulici: majka sa tri sina...To je bila tzv. "komunistička pravda" tadašnjeg vremena zbog koje su stradali većinom nedužni, poput profesora Branka Popovića, jer je on upravo spasavao svoje studente od progona kvislinške vlasti kao i dragocenu Vujićevu zbirku velikih majstora iz ranija dva veka. Inače, pored nekoliko verzija, ostalo je otvoreno pitanje, kako je stvarno okončan život srpskog velikana Branka Popovića, koji je rehabilitovan u skorije vreme dok mu je grobno obeležje ispisano zlatnim slovima na mermernoj spomen-ploči u holu Udruženja književnika Srbije uz izgovorene reči poštovanja i priznanja našeg značajnog pesnika Matije Bećkovića.
Treći deo knjige "Bez suda i presude" sadrži niz dragocenih književnih priloga među kojima se na prvom mestu izdvaja: Reč Koste Dimitrijevića na tribini UKS: Pola veka književnog rada. Pored autora učesnici prve svečane proslave u dvorani UKS-Francuska 7 su: predsednika Srba Ignjatovića, Olja Ivanjicki, Rada Đuričin, dr Vasilije Kalezić, dr Branko Vujović, mr Velizar Bošković, Miodrag Janković... Dati su odlomci prikaza naše i francuske kritike o pripovedačkim zbirkama i romanima ovog pisca preuzeti u odlomcima iz knjige ing. Borivoja Ušćumlića :."Prilozi o književnim delima Koste Dimitrijevića","Prometej", Beograd, 2003.
Preporučujemo izuzetno vrednu pažnje knjigu Koste Dimitrijevića "Bez suda i presude" svima onim koji žele da više saznaju o ranije dugo vremena prikrivenim istinama o jednom zlom vremenu srpske istorije u kojem su kao i u ranijim vekovima strahovitih progona i zločina vlastodržaca opet, po narodnom iskazu "Živi zavideli mrtvima".
|
|
| |
|
|
.jpg)